“Goede Luyde van Gooylant, welkom in de Burgerzaal van het Stadhuis van Gooiland”, zo opende F.J.L. van Dulm de bijeenkomst op vrijdag 14 oktober 2022 in de Burgerzaal van het oude Stadhuis te Naarden.

Een grote groep geïnteresseerden was bijeen voor de uitreiking van de Emil Ludenpenning 2022 aan de volledig verraste – want voor hem geheimgehouden – Jaap Vlaanderen, die eerder op de avond al de Emil Ludenlezing had verzorgt. Hij ontvangt deze penning voor zijn onvermoeibare inzet voor de Gooise natuur, het landschap en de daarbij behorende geschiedenis, waaronder de erfgooiersgeschiedenis. Decennialang heeft hij de inwoners van het Gooi weten te betrekken bij hun omgeving, het Goois Natuurreservaat, vanuit de gedachte dat als mensen meer weten over het gebied waarin ze leven, ze zich ook meer verbonden voelen met de omgeving en zich willen inzetten voor het behoud ervan.

Het muzikaal intermezzo werd dit jaar verzorgd door het Grimm Duette, bestaande uit de violisten Natalie Kulina en Francisca Portugal. Zij zijn toegewijd aan het zoeken naar verborgen verbanden en willekeurige toevalligheden in muziek, geschiedenis en het leven in het algemeen. Ze komen respectievelijk uit Tsjechië en Portugal en ontmoetten elkaar tijdens hun studie aan het Conservatorium van Amsterdam.

De Emil Ludenpenning wordt jaarlijks uitgereikt aan het eind van de Week-van-de-erfgooier, de tweede week van oktober. De prijs wordt toegekend aan personen of instellingen die zich bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt op het gebied van regionale geschiedenis en het behoud van cultureel en landschappelijk erfgoed. De Emil Ludenpenning is vernoemd naar de eerste onafhankelijke voorzitter van de Vereniging van Erfgooiers die ontstond op grond van de erfgooierswet van 1912. De penning wordt uitgereikt door 4 organisaties, Stichting Stad en Lande van Gooiland (die de prijs in 1982 instelde), de Stichting tussen Vecht en Eem, de Vereniging van Vrienden van het Gooi en de Stichting Goois Natuurreservaat.

Foto’s: Erik van Wijland

Uit het juryrapport

Emil Ludenpenning 2022 voor Jaap Vlaanderen

De heer Jaap Vlaanderen is sinds 5 januari 1981 verbonden aan het Goois Natuurreservaat. Hij is begonnen met het vervullen van zijn vervangende dienstplicht, en daarna officieel in dienst gekomen op 1 augustus 1982. Zijn belangrijkste verdienste is dat hij al decennialang en onvermoeibaar de inwoners van het Gooi weet te betrekken bij de Gooise natuur, het landschap en de daarbij behorende historie, waaronder die van de Erfgooiers. 

Jaap doet dit vanuit het inzicht dat als mensen meer weten over het gebied waarin ze leven, ze zich ook meer verbonden voelen met de omgeving en zich hard maken voor het behoud van de kwaliteit van hun leefomgeving. Dat geldt in het bijzonder voor de rijke natuur en voor het fraaie landschap van het Gooi. Het bewustzijn dat hij zelf nazaat van een erfgooiersfamilie is, heeft sterk bijgedragen aan zijn motivatie.

Zijn rol in de organisatie van GNR is altijd gericht geweest op voorlichting, educatie en het vergroten van het draagvlak bij de inwoners van het Gooi voor het werk dat het GNR doet; het behoud en zorgvuldig beheren van natuur en landschap, het conserveren van erfgoed in het gebied en het bieden van recreatieve mogelijkheden.

Onderscheid tussen de tellers, vertellers en herstellers
Mensen hebben verschillende voorkeuren en zetten zich niet allemaal op de dezelfde manier in voor hun groene leefomgeving. Dat heeft Jaap al vroeg in zijn loopbaan gezien én gebruikt om de betrokkenheid van inwoners van het Gooi op maat te faciliteren.

Tellers zijn natuurliefhebbers die in hun vrije tijd flora en fauna inventariseren al dan niet via een natuurvereniging zoals bijvoorbeeld de Vogelwerkgroep het Gooi en omstreken. Het draagt sterk bij aan de kennis over de natuur en de verkregen informatie wordt gebruikt voor optimalisatie van het beheer.

Vertellers zijn de mensen die wetenswaardigheden over het Gooi en in het bijzonder het Goois Natuurreservaat uitdragen aan geïnteresseerden tijdens lezingen, excursies en cursussen. De bevlogenheid van een goede excursiegids werkt aanstekelijk en draagt bij aan de betrokkenheid van de deelnemers van de excursie met het gebied.

Herstellers zijn de mensen die de handen uit de mouwen steken en fysiek een bijdragen leveren aan het beheer en onderhoud van het natuurgebied. Dat draagt in hoge mate bij aan kleinschalig natuurbeheer en drukt de kosten van het beheer.

Het resultaat van het jarenlang opbouwen en onderhouden van deze aanpak rondom vrijwilligersinzet is dat er nu anno 2022 zo’n 330 vrijwilligers actief zijn bij het Goois Natuurreservaat.

Vrijwel alle vrijwilligers kennen Jaap en hij kent hen
De kennis, ervaring en de persoonlijke gedrevenheid van Jaap dragen sterk bij aan de band van de vrijwilligers met het Goois Natuurreservaat. Hij heeft ook goed oog voor het individueel wel en wee van de vrijwilligers. Jaap organiseert de vrijwilligersinzet op basis van het inzicht dat een goede ondersteuning van de vrijwilligers onontbeerlijk is. De GNR-vrijwilligersmiddag die Jaap al jarenlang organiseert, is een evenement waar de vrijwilligers in het zonnetje worden gezet en bedankt worden voor hun inzet. Jaap z’n enthousiaste en onverdroten inzet draagt sterk bij aan het feit dat zeer veel vrijwilligers zich zeer lang en tot op hoge leeftijd verbinden aan en verbonden voelen met het Goois Natuurreservaat.

Kennis en beleving zijn de speerpunten
Elk kind heeft recht op een onvergetelijke natuurervaringen. Een snel rekensommetje leert dat Jaap in de 40 jaar dat hij bij GNR werkt waarschijnlijk al meer dan 20.000 leerlingen met de Gooise natuur en erfgoed heeft laten kennismaken. Heel belangrijk, want kinderen en jongeren zijn de potentiële beschermers van natuur en landschap in de toekomst.

Jaap heeft altijd veel belang gehecht aan terreinvoorlichting en educatie via het basis- en voortgezet onderwijs, ook als daar door allerlei omstandigheden binnen het Goois Natuurreservaat minder aandacht voor kon zijn. Alle mogelijkheden die ervoor waren, werden benut. De Gooise kinderen die in de zomerse dag-vakantiekampen in de natuur verbleven, kregen een ontdekkingstocht met de boswachter door de natuur. Voor basisscholen stond de Schaapskooi Blaricum centraal, waar op basis van diverse natuureducatieve programma’s door de jaren heen duizenden kinderen kennis maakten met het heidelandschap, de rol van de schapen en met de planten en dieren die er leven. De periodieke vernieuwing van deze programma’s en het interesseren van de scholen om er aan deel te nemen, zijn telkens door Jaap mede vormgegeven en vernieuwd. 

Een belangrijk middel om de eerste ervaring in de natuur voor kinderen (en soms ook volwassenen) mogelijk te maken is het Groepsverblijf ’t Laer. Een overnachtingsmogelijkheid voor groepen in de natuur. Jaap heeft zich altijd sterk gemaakt om het groepsverblijf te behouden en vooral ook betaalbaar en laagdrempelig houden, zodat het voor iedereen mogelijk is die zo belangrijke ervaringen in de natuur op te doen. 

Toen GNR in de periode 2003-2006 de Natuurbrug Zanderij Crailo tot stand bracht, is publieksvoorlichting een belangrijk middel geweest om scepsis om te buigen en het maatschappelijk draagvlak voor de ecologische verbindingen te vergroten. De Infoschuur werd omgebouwd tot informatiecentrum en voorzien van een voorlichtingsprogramma tijdens de bouwfase. Jaap heeft dit organisatorisch en programmatisch vormgegeven. Hieruit vloeide ook het succesvolle lesprogramma Actie Zebrapad. Deze vormde de aanzet voor de diverse daaropvolgende lesprogramma’s voor het basis- en voorgezet onderwijs over nut en noodzaak van ecologische verbindingen.

Jaap is in diverse verbanden onmisbaar als spreker met een brede en diepgaande kennis van het landschap en de natuur in het Gooi. Elke denkbare doelgroep kan hij op een aansprekende manier boeien. Zo is hij namens het Goois Natuurreservaat vanaf het begin betrokken bij  de cursus Gooi-o-logie  voor algemeen publiek en ook  bij de versie hiervan voor leraren en docenten van scholen in de regio.

Jaap is vanaf 1996 betrokken bij de Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek. Deze organisatie vervult een sleutelrol samen met het GNR op het gebied van natuur- en erfgoededucatie in de regio. Ook hier is zijn overtuiging dat het betrekken van kinderen en jongeren bij hun eigen omgeving zorgt voor betrokken en bewuste burgers in de toekomst. Er wordt nog steeds intensief met de stichting samengewerkt.

Evenementen in het Goois Natuurreservaat
Ook voor mensen die minder frequent actief zijn in de Gooise natuur, zijn er activiteiten. Het Schaapscheerdersfeest, de Boomfeestdag, het Lentefeest, de Opruimacties in de natuur zijn voorbeelden van activiteiten die door Jaap zijn opgezet en georganiseerd om zoveel mogelijk mensen kennis te laten maken met de natuur en met het GNR. Ook de Gooise Heideloop waarvan de netto-opbrengst ten goede komt aan de instandhouding van het natuurgebied, is door Jaap samen met andere organisaties opgezet.

De opkomst van het speelbos
Kinderen moeten buiten kunnen spelen en als dat niet meer spontaan gaat, moeten we dat faciliteren. Zo stond hij aan de basis van het eerste speelbos in het Goois Natuurreservaat, Speelbos ’t Laer, dat samen met een groep enthousiaste initiatiefnemers is opgezet. Jaap maakt zich hard voor een 2^e speelbos in Huizen.

Netwerker bij uitstek
Jaap heeft in veel geledingen van de Gooise maatschappij vertegenwoordigers van allerlei belanggroepen ontmoet en gebruikt die contacten waar dat zinvol is. Hij onderhoudt al decennialang contacten met het IVN en met de Stichting Omgevingseducatie. Ook heeft hij de succesvolle samenwerking rondom het gebruik en de exploitatie van de Infoschuur door de verschillende natuureducatie- en erfgoed-organisaties gestimuleerd en mede mogelijk gemaakt.

Jaap is sinds 2005 lid van de Rotaryclub Naarden-Bussum. In 2014-2015 was hij voorzitter van deze club. Via de Rotaryclub draagt hij ook persoonlijk en direct bij aan allerlei maatschappelijke vraagstukken en oplossingen. Dankzij Jaap waren de leden van de club actief als vrijwilligers in de Gooise natuur (o.a. op de Eukenberg, Aalberg, Tafelberg en op de natuurbrug Zanderij Crailo) of werden zij door middel van wandelingen onder zijn leiding geïnformeerd over nieuwe ontwikkelingen (o.a. in Zanderij Cruijsbergen, Monnikenberg en in Speelbos ’t Laer). Op Jaap’s initiatief organiseerden drie Rotaryclubs uit het Gooi een fundraisingproject dat de aanleg van het Heimanspad rond het GNR-kantoor in zanderij Crailo mogelijk maakte. Voor een internationale Rotarygroep gaf hij een presentatie in de Infoschuur en tijdens zijn voorzitterschap koos hij het thema Water, wat leidde tot spreekbeurten van prominente regionale deskundigen op dat gebied. Uiteraard gaf Jaap ook zelf meerdere lezingen over de geschiedenis van de Gooise natuur en over de Erfgooiers.

Resumé: Jaap Vlaanderen is een waardige kandidaat voor de Emil Ludenpenning
Jaap heeft als nazaat van de Erfgooiers het als zijn plicht beschouwd mensen te betrekken bij natuur, landschap en erfgoed van het Gooi. Hij is er op allerlei manieren in geslaagd het verschil te maken. Duizenden kinderen hebben door de inzet van Jaap daadwerkelijk hun eerste natuurervaring opgedaan. Er zijn buitengewoon veel mensen mede door Jaap de natuur in getrokken, het kennisniveau is bij veel mensen gegroeid en de interesse in natuur, landschap en erfgoed is aangewakkerd. Jaap heeft dwarsverbanden tussen organisaties gelegd en gestimuleerd dat concrete samenwerking tot stand kwam. Dit werkt tot op de dag van vandaag nog door. Hij heeft ingespeeld op actuele thema’s zoals ‘speelbossen’ en ‘bewegen in de natuur’, en kansen benut die zich voordeden. Al met al heeft Jaap sterk bijgedragen aan de aandacht voor natuur, landschap en erfgoed in het Gooi, alsmede de voorlichting en de educatie op dit terrein.

Daarmee is Jaap Vlaanderen een waardige kandidaat voor de Emil Ludenpenning, waarbij dit jaar het accent ligt op iemand die zich verdienstelijk heeft gemaakt voor de natuur. De prijs wordt immers toegekend aan personen of instellingen die zich bijzonder hebben ingezet op het gebied van de regionale geschiedenis en het behoud van cultureel en landschappelijk erfgoed. 

Naarden, 14 oktober 2022

Dr. F.L.J. van Dulm, voorzitter Stichting Stad en Lande van Gooiland

Drs. J.L. Vollers, voorzitter Stichting Tussen Vecht en Eem

Dhr. J. Kwekkeboom, voorzitter vereniging Vrienden van het Gooi

Mr. C.J.G. Dosker, voorzitter Stichting Goois Natuurreservaat